رفتارهای ناسازگارانه رفتارهایی هستند که با نظر پدر و مادر، اطرافیان و جامعه سازگاری ندارد. رفتار فرزندان ناسازگار احساس بسیار بدی را در اطرافیان ایجاد می‌کند به طوری که خود نیز تحت‌تاثیر واکنش‌های ناخوشایند آن، از سوی دیگران واقع می‌شوند.
انواع رفتارهای ناسازگارانه:
روانشناسان معمولا رفتارهای ناسازگار را در سه گروه تقسیم‌بندی میکنند:
۱- اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه
۲-اختلال لجبازی و نافرمانـی
۳-اختلال سلوک
گرچه شباهت‌های زیادی بین آنها وجود دارد، ولی ویژگی‌های متمایزکننده‌ای هم در آنها به چشم می‌خورد. ممکن است علایم هر سه طبقه در یک کودک دیده شود که برای آشنایی بیشتر به رفتارهای هرکدام اشاره می‌کنیم.
کودکان بیش فعال و کمبـود توجه:
– نمی‌توانند رفتارشان را کنترل و تنظیم کنند.
– نمی‌توانند رفتارهای هماهنگ و مناسب با اطرافیان، از خود نشان دهند.
– دارای علامت‌هایی مثل کم‌توجهی، حواس‌پرتی و کمبودتمرکز هستند.
– رفتارهای تکانشی آنها بیش از حد معمول است.
– در کارهایی که به آنها علاقه و مهارت داشته باشند، هیچ تفاوتی با همسالان خود ندارند.
– خیلی سریع توسط محرک‌های خارجی دچار حواس‌پرتی می‌شوند و از کار و وظیفه اصلی خود (غالبا تکالیف مدرسه) بازمی‌مانند.
– اغلب وسایلشان را گم میکنند و فراموشکارند.
– مرتب حـرکت میکنند و آرام و قرار ندارند.
– میان صحبت دیگـران می‌پرند و تامل ندارند.
– نوبت را رعایت نمی‌کنند.
– سریع از کوره دررفته و اشیا را به سوی دیگران پرتاب میکنند.
– رفتارهای جسورانه و خطـرناک از خود نشان می‌دهند.
– در توجه به جزییات ناتوانند.
– در صحبت‌کردن مستقیم با آنان، به نظر می‌رسد به گوینده توجهی ندارند و گوش نمی‌کنند.
– قادر به پیگیری دستورات نیستند و کارها را نیمه‌کاره رها میکنند.
– از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی دارد اجتناب میکنند.
کودکان لجباز و نافـرمان:
– رفتارهای منفی و نابهنجار از آنها زیاد دیده می‌شود.
– از قوانین روزمره سرپیچی میکنند.
– با بزرگترها بیش از حد بحث و جدل میکنند.
– دیگران را در امور مقصر می‌دانند و از آزار و اذیت و ناسزاگویی به آنان دریغ ندارند.
– عصبانـی و زودرنج‌اند.
-کینه‌توز و انتقام‌گیـرند.
کودکان دچار اختلال سلوک:
– معمولا به حقوق دیگـران تجاوز میکنند.
– در نزاع و کتک‌کاری از وسایل خطرناک مانند چاقو و… استفاده میکنند.
– به اموال عمومـی و دیگران آسیب می‌رسانند.
– فرار از خانه و مدرسه در آنها بیشتر دیده می‌شود.
علل و انگیزه‌های ناسازگاری فرزندان:
۱- علل ارثـی: گروهی معتقدند بسیاری از ناسازگاری‌های کودکان ریشه در سرشت و طینت آنها دارد که به همراه ژن از طریق والدین به آنها منتقل می‌شود.
۲- علل زیستی: مانند نقص عضو، اختلال در بینایی و شنوایی و اختلال در مغز و دستگاه‌های عصبی در قبل یا حین یا بعد از تولد می‌تواند از دیگر عوامل باشد.
۳-علل روانی: مانند وجود فشارهای درونی، میل به استقلال، وجود تعارض و کشمکش در زندگی روزمره خصوصا زمانی که کودک خود را بی‌پناه و بدون پشتوانه احساس کند عادات عصبی مانند ناخن جویدن و انگشت مکیدن و… در او مشاهده می‌شود. migna.ir
۴- علل عاطفی: مانند احساس محرومیت از محبت والدین، ناکامی از دستیابی به اهداف موردعلاقه، ولادت کودک جدید در خانواده، عدم امنیت عاطفی به هر دلیل ممکن.
۵- علل اجتماعی: مانند نابسامانی و اختلاف و درگیری بین اعضای خانواده، متارکه والدین، بدآموزی از الگوهای خانه، مدرسه و جامعه، عدم مقبولیت در بین دیگران، یادگیری رفتارهای نامطلوب از گروه همسالان، عدم‌نظارت کافی والدین، تفریط وجود قانون منصفانه و قاطع در خانه و مدرسه، مشکلات اقتصادی و… .
۶- علل تربیتـی: مانند عدم یا افراط محبت، ناهماهنگی بین عاملان تربیتی در خانه، مدرسه و جامعه، برآورده کردن تمام خواسته‌های کودک بدون چون و چرا یا بالعکس، تنبیه بدنی و آزارهای روانی، مقایسه و تحقیر و سرزنش کودک و…
چگونه با رفتارهای ناسازگارانه فـرزندان برخورد کنیم؟
اگر خودمان تحت فشارهای روانی ناشی از زندگی و کار قرار داریم و نمی‌توانیم رفتار و گفتار خود را کنترل کنیم، بهتر است قبل از انجام هر کاری در مورد فرزند به فکر روشی برای کنترل فشارهای خود باشیم .
افکار غلط و انحرافی درباره فرزند خود نداشته باشیم. چنین افکاری زمینه به وجود آمدن احساس بسیار بد را نسبت به فرزند مهیا می‌کند و یقینا بر رفتار ما و او اثر منفی می‌گذارد. از ارایه دستورات مبهم، کلی و تکراری اجتناب کنیم. مثلا به جای اینکه بگوییم «خودت را جمع و جور کن» شفاف و مشخص بگوییم که از او چه می‌خواهیم مثلا دوست دارم تا پنج دقیقه دیگر دفتر و کتاب‌هایت را از وسط اتاق جمع کنی.
به جای سخنرانی و بحث و جدل، کوتاه و موثر با لحنی محکم ولی در کمال آرامش به او گوشزد کنیم که رفتارش در ما چه تاثیری گذاشته و اگر از این رفتار خود دست برندارد چه عاقبتی در انتظار اوست.
به یاد داشته باشیم عاقبتی را برای او مشخص کنیم که شدنی و کوتاه‌مدت باشد. مثلا نگوییم «برای همیشه از این خانه خواهم رفت» یا «حق نداری از این به بعد تلویزیون تماشا کنی» بهتر است بگوییم امروز از دیدن این برنامه محروم هستی یا این هفته تو را به پارک نمی‌برم.
با مشارکت فرزندمان فهرستی از مهم‌ترین قوانین در خانه به ترتیب و همراه با روش انجام دقیق آنها تهیه کرده و پس از مشخص‌کردن نوع محرومیت برای انجام‌ندادنشان، با قاطعیت اجرا کنیم.
از تنبیه بدنی اکیدا خودداری کرده و در صورت نیاز از محروم‌سازی‌های کوتاه‌مدت استفاده کنیم.
از سرزنش و تحقیر کردن و مقایسه فرزندان جدا خودداری کنیم.
آیا برای تربیت کودکان اصول یکسانی وجود دارد که والدین با رعایت آن اصول بتوانند به نحو مطلوبی عمل کنند؟هر چند که شاید نتوان اصول کاملا روشنی را برای تربیت بیان کرد، ولی می توان به چند اصل کلی اشاره کرد که فرایند تربیت را آسانتر می کند. در زیر به برخی ار مهارتها و اصول مهم اشاره می شود:
با ثبات عمل کنید
ثبات داشتن در رابطه با کودک یکی از اصول مهم فرزندداری است معهذا ممکن است در پیروی از آن در موقعیت های روزانه با مشکل مواجه شوید. اگر هنگامی که کودک کاری را انجام می دهد به او لبخند بزنید لکن در زمان دیگری همان کار یا شبیه آن را انجام دهد به او سخت بگیرید کودک به شدت دچار سردرگمی می شود. چرا این عمل در یک زمان خطای بزرگی بود و در زمان دیگر خنده آور؟ هنگامی که اجازه می دهید حالات خلقی شما عکس العمل هایتان را نسبت به کودک تحت تاثیر قرار دهد، قرار گرفتن در این بی ثباتی آسان می شود. پس مواظب باشید کودک خود را به علت رفتار مثبت که انجام داده تشویق نمایید و به علت رفتار منفی تنبیه نمایید نه اینکه ملاک تشویق یا تنبیه شما حالات خلقی شما باشد. روزی شاد و پر حوصله و روز دیگر به دلایل گوناگون خسته و بی حوصله.
هماهنگ باشید
بعنوان پدر و مادر لازم است اصول یکسانی داشته باشیم حداقل در جلوی کودکان وانمود کنیم که در تربیت آنان هماهنگیم. اگر رفتاری را پدر تائیید می کند و مادر رد، باعث تعارض کودک می شود پس بهتر است به عنوان والدین قبلا با یکدیگر هماهنگ باشیم و حداقل در جلوی کودکان عدم هماهنگیمان را بروز ندهیم.
در مورد فرزند خود مودب باشید. صحبت مودبانه درهنگام خشم و ناراحتی، معلم خوبی برای کودک و نوجوان است که حتی در هنگام خشم به طور صحیحی رفتار کنند.زمانی خاص برای توجه بدون قید و شرط به بچه ها اختصاص می دهید
منظور از توجه بدون قید و شرط، یعنی بدون توجه به رفتار کودک زمان خاصی را با وی صحبت می کنیم، درد دل می کنیم، درد دل او را گوش میدهیم و یا بازی می کنیم، بستگی به سن فرزندان دارد. وی باید احساس کند زمانی خاص را به وی اختصاص داده ایم. می توانیم هر روز چند دقیقه و در آخر هفته یک ساعت این کار را انجام دهیم.
رابطه ای سالم با کودکتان برقرار کنید
برای ایجاد رابطه ای سالم از شیوه گوش دادن فعال استفاده کنید. وقتی فرزندتان چیزی می گوید به خوبی به سخنانش گوش دهید، حتی اگر با کودک موافق نیستید، اجازه دهید صحبتهایش تمام شود، تماس چشمی مناسب و انجام ندادن کاری دیگر در هنگام صحبت با کودک، به وی می فهماند که برای حرف زدن وی ارزش قائلید و عقاید او برای شما مهم است. لحن صحبت شما در هنگام امر کردن به وی باید مودبانه باشد و حتی الامکان دستوری نباشد. به همان اندازه که نسبت به بهترین دوست خود مودب هستید در مورد فرزند خود مودب باشید. صحبت مودبانه به کودک یاد می دهد که حتی در هنگام خشم به طور صحیحی رفتار کنند. اگر خیلی هم از دست فرزند خود ناراحتید بگویید تو فلان کار را انجام دادی و من به این علت عصبانیم ولی توهین نکنید. وعظ کردن و بحث اخلاقی را در حداقل خود بکار برید، زیرا آنها در بازنگهداشتن ارتباط، مفید نمی باشد.
الگوی مناسبی باشید
هر چه امر می کنید، بهتر است در ابتدا خودتان آن کار را انجام دهید و از هر چه فرزندتان را باز می دارید خودتان هم انجام ندهید. بچه ها بیشتر از آنکه از کلام ما آموزش ببینند، از رفتار ما آموزش می بینند. پس ابتدا از خود شروع کنیم.
آزادی و محدودیت زیاد ایجاد نکنید
کودک نباید زیاد آزاد باشد و نه زیاد محدود. محدودیتهایی که ایجاد می شود باید پایدار و منطقی باشد. اگر می گویید شب باید در منزل خودتان بخوابد و منزل کس دیگری نباشد، دلیل آن را توضیح دهید و در برابر اصرار کودک و دیگران کوتاه نیایید. اگر محدودیتها منطقی باشد، چانه بردار نیست و برای آینده کودک بهتر است.
درموقع مناسب به کودک دستور دهید
اگر دستوری که به کودک می دهید درحد توانایی اش نیست یا اینکه فعلا سرگرم کار دیگری است و دستورش را اجرا نمی کند، به هیچ وجه به وی دستور ندهید زیرا این کار وی را نافرمان بار می آورد.
لازم نیست همه خواسته های کودک برآورده شود
در این مورد منطقی عمل کنید و بلافاصله بعد از این که کودک چیزی خواست برایش تهیه نکنید. ضمن اینکه باید زیاد او را ناکام نگذارید ولی عمل کردن به همه خواسته های او باعث می شود در آینده از کنترل شما خارج شود.
مواظب باشید کودک خود را به علت رفتار مثبت که انجام داده تشویق نمایید و به علت رفتار منفی تنبیه نمایید نه اینکه ملاک تشویق یا تنبیه شما حالات خلقی شما باشد. متناسب سن کودک به او کار و مسئولیت محول کنید
لازم نیست همه کارهای فرزندتان را شما انجام دهید و کودک در منزل فقط مصرف کننده باشد. همچنانکه کودک رشد می کند می تواند بسیاری از کارهای خود و خانه را انجام دهد. چنین استقلالی را به کودک بدهید. در غیر این صورت کاملا متکی به دیگران تربیت می شود.
در مورد موفقیتها و شکستهای کودکان منطقی عمل کنید
برخورد منطقی با شکستها و موفقیتها باعث می شود انگیزه برای کارهای بعدی در کودک از بین نرود. بزرگ کردن موفقیت و زیاد منفی جلوه دادن شکست هیچ کدام صحیح نیست. اگر فرزندتان در یک مسابقه ورزشی مدال می آورد، آن را زیاده از حد بزرگ و با اهمیت جلوه ندهید، زیرا اگر دوباره نتوانست مدال بیاورد شدیدا احساس بی ارزشی می کند و اگر هم شکست خورد آن را زیاد مهم تلقی نکنید تا بتواند باز تلاش خود را از سر گیرد. در این مورد، شکست و موفقیت در تحصیل حائز اهمیت ویژه ای است.
از قدیم گفته اند که هر چه بچه زودتر یک زبان بیگانه را یاد بگیرد، سریعتر آنرا یاد گرفته و روانتر آنرا صحبت می کند. درمورد آموزش مسائل مالی هم همینطور است. اگر در کودکی به بچه ها یاد بدهیم که چطور به طریقی که هم برایشان مفرح باشد و هم آموزشی باشد، پس انداز کنند، بعد ها بهتر از عهده مدیریت مالی خود برمی آیند.
یک تحقیق جدید نشان می دهد که با حداقل ۱۰ ساعت آموزش اقتصادی به کودکان، معلمین و خانواده ها می توانند به طریقی مثبت بر آینده مالی بچه ها و عادات پس انداز کردن آنها تاثیر بگذارند. یک شروع خوب برای آموزش مسائل مالی به بچه ها این است که به آنها نشان دهیم چطور از پول برای مبادله اجناس و خدمات استفاده می شود. مثلاً به آنها نشان دهیم که چطور با پرداخت پول به صاحب مغازه و دریافت کالا درقبال آن، خرید میکنند.
مثلاً دفعه بعد که به خرید می روید، مقدار پول دقیق برای خرید یک کالا را به فرزندتان داده و بگذارید که او پول را به مغازه دار بدهد و بعد که مغازه را ترک کردید درمورد این خرید با آنها صحبت کنید. ادامه مطلب ...
همه برنامه های تشویقی و تنبیهی که والدین در نظر می گیرند برای حذف رفتارهای غلط و جایگزین کردن آنها با رفتار درست است. اگر می خواهید در این راه موفق باشید، دانستن برخی نکات اصولی، الزامی است.
اول اینکه به ازای هر برنامه تنبیهی باید سه برابر برنامه تشویقی برای بچه ها در نظر بگیرید. دوم اینکه قبل از اجرای تنبیه و محرومیتی که در نظر دارید، هشدار دادن را فراموش نکنید. هشدار دادن قبل از محرومیت یک جور تنبیه است؛ مثلا شما قبل از اینکه پسر کوچولوی تان شروع به دویدن و توپ بازی در آپارتمان کند (که طبق قول و قرار قبلی تان این یک رفتار ممنوعه است) باید با این شیوه، هشدارهای لازم را به او بدهید: «علی جان! تو داری توی آپارتمان می دوی. قرارمون چی بود؟» مثلا او می گوید: «قرار بود آرام راه بروم.» شما ادامه می دهید: «چرا قرار شد؟ چون همسایه های پایینی ناراحت می شوند» و او تایید می کند. شما هم آفرین می گویید و از او می خواهید به صورت نمایشی از سر جای اول اش آرام راه برود و برای این کار جایزه ای دریافت کند. اما اگر سکوت کنید و بگذارید کار به جایی برسد که دویدن او و توپ بازی اش به شکسته شدن ظرفی منجر شود، عصبانی می شوید و او را تنبیه می کنید که البته غلط است. نکته سوم اینکه بعد از هشدار دادن این است که باید پیامد منطقی کار برای بچه ها معلوم شود.
فرزند شما به محض اینکه از راه می رسد جوراب اش را گلوله کرده و پرت می کند و احتمالا زیر تخت یا پشت کمد می رود. پیامد منطقی این کار چیست؟ او فردا جوراب تمیز ندارد چون آن را در جایش نگذاشته و یا از مادرش خواهش نکرده آن را بشوید. جوراب اش را پیدا نمی کند .
حالا بدون جوراب به مدرسه می رود و تذکر ناظم مدرسه او را متوجه عواقب کار بدش می کند و یاد می گیرد باید وسایل اش را سر جای خود بگذارد تا موقع لزوم آن را پیدا کند. اگر شما این پیامدها را برای فرزندتان مشخص نکنید، او هرگز مستقل بار نمی آید. بعد از هشدار و نمایاندن پیامد کار، نوبت محرومیت هاست. برحسب سن بچه و اشتباهی که انجام داده است باید محرومیت را به عنوان تنبیه در نظر بگیرید. برای بچه های زیر سنین دبستان زمان خلوت در نظر بگیرید.
این تنبیه، با فرستادن او به اتاق خلوت فرق دارد. زمان خلوت در همان محل است و مثلا بچه باید صندلی اش را رو به دیوار کند و به مدت چند دقیقه آرام بنشیند. همین که او از آن کاری که دوست داشته، محروم و مجبور شود ۵ دقیقه آرام بنشیند و دیواری را تماشا کند که هیچ جذابیتی ندارد، برایش کافی است. بچه های بزرگ تر را باید به اتاق خلوت فرستاد تا در مورد کارشان بیندیشند.
اگر به عنوان والد، در خودتان نمی بینید که این روش ها را درست انجام دهید و معمولا دنبال بچه ها می دوید تا آنها را به اتاق خلوت بفرستید و این برای آنها به یک بازی تبدیل شده، آن را انجام ندهید.بهتر است با یک مشاور صحبت کنید.